پرورش ماهیان گرمابی روز به روز و با توجه به رشد روزافزون صنعت شیلات رونق می‌گیرد، یکی از چالش‌های مهمی که ممکن است در حین پرورش با آن مواجه شویم، کمبود اکسیژن در استخرها است. کمبود اکسیژن می‌تواند عوارض جدی بر روی ماهیان گرمابی داشته باشد و موجب یکی از علت‌های مرگ ماهی کپور گردد .پس برای رسیدن به یک محیط متعادل و سالم برای رشد ماهیان تامین اکسیژن بسیار مهم است. در این مقاله، به این نکته مهم یعنی کمبود اکسیژن در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی می‌پردازیم و راهکارهایی را برای پیشگیری از آن معرفی می‌کنیم.
دی‌اکسیدکربن محلول، PH، قلیائیت، سختی، شرایط فیزیکی و شیمیایی محیطی که ماهی در آن زندگی می‌کند تاثیر عمده ای بر روی رشد و مقاومت آن همانند سایر آبزیان در برابر بیماری‌های عفونی حمله،انگل‌ها سرعت و کیفیت رشد ماهی، بازدهی و کارایی پرورش ماهی دارد.
شناختن تمامی عوامل محیطی و کنترل میزان بهینه این فاکتورها به بدست آوردن ماهیان با رشد و سلامتی خوب کمک می‌کند. با آشنایی هرچه بیشتر مفاهیم و عوامل اصلی آب که در کمیت و کیفیت پرورش ماهی تاثیرگذار است می‌توان به پرورش موفق‌تری دست پیدا کرد.
کمبود اکسیژن در استخر پرورش ماهیان گرمابی
در ابتدا، لازم است که به اهمیت اکسیژن برای ماهیان گرمابی اشاره کنیم. اکسیژن یکی از اجزای اساسی است که برای زندگی ماهیان ضروری است. اکسیژن در آب حل شده و ماهیان از طریق آرشه‌های موجود در بدنشان به آن نیاز دارند. اما، ممکن است در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی به دلیل عوامل مختلفی، کمبود اکسیژن ایجاد شود که می‌تواند به مشکلات جدی برای ماهیان و صاحبان استخرها منجر شود.
در فواصل ماه‌های خرداد تا مهر کاهش اکسیژن معمول‌ترین علت مرگ ماهیان گرمابی در استخرهای پرورشی است. کمبود اکسیژن در آب استخر زمانی رخ می‌دهد که مصرف اکسیژن در استخر از تولید آن بیشتر شده و در نتیجه تراز منفی اکسیژن و کمبود آن ایجاد می‌گردد. زمانی‌که ماهیان در حال مرگ در اثر کمبود اکسیژن مشاهده شوند اغلب برای جلوگیری از وقوع تلفات بالا بسیار دیر خواهد بود اما کمبود اکسیژن را می‌توان قبل از شروع تلفات پیش بینی نموده و تشخیص داد.
عوامل ایجادکننده کمبود اکسیژن در استخرهای پرورشی
کمبود اکسیژن در استخر پرورش ماهیان گرمابی در نتیجه مصرف اکسیژن بیش از مقدار تولیدی آن می باشد. آبزیان گیاهان و مواد آلی در حال فساد از مصرف‌کنندگان اکسیژن آب هستند.
گیاهان آبزی
گیاهان آبزی در طول روز از تولید‌کنندگان اولیه اکسیژن بوده و آن را بعنوان محصول فرعی در فرایند فتوسنتز تولید می‌کنند، میزان فتوسنتز بستگی به شدت نور دارد. بدلیل اثرات نور خورشید بر فتوسنتز مقدار اکسیژن در آب استخر در طول روز تغییر می‌نماید بطوری‌که در نیمروز به بالاترین و قبل از طلوع خورشید به کمترین میزان خود می‌رسد تلفات در ماهیان معمولا زمانی مشاهده می‌شود که طی ساعات ،شب اکسیژن بیشتری نسبت به مقدار تولیدی آن طی ساعات روز مصرف شود.
دمای آب و لایه‌های استخر
آب‌های گرم به طور قابل ملاحظه‌ای اکسیژن کمتری نسبت به آب‌های با دمای پایین دارند. بنابراین طی ماه‌های گرم سال، مدیریت نامطلوب استخرها در اثر عواملی مانند تراکم بیش از حد غذادهی بیش از حد، غنی‌سازی و کوددهی بیش از حد استخر با کودهای آلی و معدنی و سمپاشی استخرها با سموم جهت از بین بردن گیاهان آبزی می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن در استخرها و شروع تلفات در ماهیان گردد.
طی ماه‌های گرم سال آب استخرها به سه لایه تقسیم می‌شود لایه بالایی گرم‌تر بوده و حاوی اکسیژن تولید شده بوسیله فیتوپلانکتون‌ها می‌شود. همچنین وزش باد به اکسیژن دار شدن این لایه کمک می‌کند.
بیشتر ماهیان گرمابی استخر در لایه بالایی آب بسر می‌برند. لایه میانی که لایه نسبتاً نازکی است با کاهش سریع دما و مقادیر پایین اکسیژن مشخص می‌گردد. لایه تحتانی بی‌حرکت و ساکن بوده و دارای دمایی پایینی است. همچنین این لایه دارای مقادیر بسیار ناچیز اکسیژن بوده و حتی فاقد اکسیژن نیز است.
زمانی که اختلاط این لایه‌ها در اثر ایجاد حالت وارونگی رخ می‌دهد می‌تواند کمبود اکسیژن را بدنبال داشته باشد. اگر مصرف اکسیژن در لایه تحتانی آب از مقدار اکسیژن در لایه بالایی بیشتر شود تلفات ماهیان رخ خواهد داد حالت وارونگی لایه‌ها می‌تواند در اثر باران‌های شدید بادهای شدید و طولانی مدت و سرد شدن ناگهانی و سریع آب در ماه‌های پاییز اتفاق افتد.
در هنگام وقوع چه شرایطی باید به کمبود اکسیژن در استخر پرورش ماهیان گرمابی دقت کرد؟
- بعد از بارش باران‌های سنگین و سیل آسا
- بعد از وزش بادهای شدید
- طی روزهای ابری و آرام(بدون وزش باد)
- در ماه‌های پاییز زمانی که دمای هوا به طور ناگهان سرد می‌شود
- بعد از سمپاشی استخر جهت از بین بردن گیاهان آبزی
اگر یکی از شرایط بالا رخ دهد صاحبان مزارع باید روزانه مزرعه خود را تحت نظر داشته و به علائم کمبوداکسیژن دقت کنند.
علائم ایجاد کمبود اکسیژن در مزارع ماهیان پرورش ماهی گرمابی
- تعداد زیادی از ماهیان در سطح آب شنا کرده و در شب و یا صبح زود هوا را می‌بلعند. اگر این ماهیان را پراکنده کنید به اعماق آب رفته ولی سریعاً دوباره به سطح آب برمی‌گردند.
- اگر کاهش اکسیژن آب به سطح کشنده نرسد، ماهیان صبح زود در سطح آب بوده و طی روز با شروع تولید اکسیژن به اعماق آب می‌روند این روند ممکن است چندین روز متوالی ادامه یابد.
- تغذیه ماهیانی که از تغذیه مصنوعی استفاده می‌کنند بطور ناگهانی قطع می‌شود.
درک کمبود اکسیژن در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی
کمبود اکسیژن در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی به دلیل عوامل مختلفی ایجاد می‌شود. عواملی مانند آبی که حاوی اکسیژن کافی نیست، کاهش نسبی اکسیژن در آب به دلیل فعالیت ماهیان و سایر ارگانیسم‌ها، کاهش حجم آب یا تغییرات دما می‌توانند باعث کمبود اکسیژن در استخرها شوند. برای پیشگیری از کمبود اکسیژن، لازم است عوامل ایجاد آن را به طور دقیق شناسایی کرده و اقدامات مناسبی را انجام دهیم زیرا در صورت اهمیت ندادن به این موضوع روند تکثیر، تولیدمثل و رشد ماهیان گرمابی به خطر می‌افتد.
راهکارهای اضطراری در مواجهه با کمبود اکسیژن
در صورت مواجهه با کمبود اکسیژن در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی، راهکارهای اضطراری زیر را می‌توان اتخاذ کرد:
1. بررسی سیستم تهویه:
ابتدا باید سیستم تهویه استخر را بررسی کنید و اطمینان حاصل کنید که آن به درستی عمل می‌کند. مطمئن شوید که تمام قسمت‌های سیستم تهویه مانند پمپ هوا، فن هوا و آبشارهای هوایی در حال کار می‌باشند.
2. افزودن اکسیژن محلول:
در صورت لزوم، می‌توانید به آب استخر اکسیژن محلول اضافه کنید. این کار را می‌توانید با استفاده از دستگاه‌های تهویه خاصی که اکسیژن محلول را تولید می‌کنند، انجام دهید.
3. تغییر آب استخر:
در برخی موارد، تغییر آب استخر می‌تواند بهبود سریعتری را در سطح اکسیژن به همراه داشته باشد. با تخلیه مقداری از آب قدیمی و جایگزین کردن آن با آب تازه و تمیز، سطح اکسیژن در استخر افزایش می‌یابد.
4. استفاده از پنوماتیک:
پنوماتیک‌ها یا تکنیک‌های ایجاد جریان آب می‌توانند بهبود سریعتری در سطح اکسیژن داشته باشند. با ایجاد جریان آب در استخر، اکسیژن به‌طور مستقیم وارد آب می‌شود و سطح اکسیژن را افزایش می‌دهد.
5. مراقبت از ماهیان:
در مواجهه با کمبود اکسیژن، می‌توانید از ماهیان خود مراقبت کنید. به ماهیان فرصت دهید تا در مناطق با سطح اکسیژن بالاتر، مانند نزدیکی سطح آب، آبشارهای هوایی یا سیستم‌های تهویه، قرار بگیرند تا به تنفس بهتری دست یابند.
۶. کنترل تراکم ماهیان:
حفظ تعادل مناسب بین تعداد ماهیان و حجم آب استخر می‌تواند کمک کند تا سطح اکسیژن بهبود یابد. تراکم بیش از حد ماهیان می‌تواند به کاهش سطح اکسیژن و افزایش استرس در ماهیان منجر شود. بنابراین، اندازه‌گیری و کنترل تراکم ماهیان به صورت منظم بسیار مهم است.
۷. حذف آلاینده‌ها:
کاهش میزان آلاینده‌های موجود در آب استخر، بهبود سطح اکسیژن را تسهیل می‌کند. از جمله روش‌های مورد استفاده می‌توان به استفاده از سیستم فیلتراسیون، تصفیه آب، و جلوگیری از ورود آلاینده‌های شیمیایی و آلی به استخر اشاره کرد.
۸. مدیریت درجه حرارت آب:
دمای آب در استخر نیز تأثیر زیادی بر سطح اکسیژن دارد. بهتر است دمای آب در محدوده مناسب برای ماهیان گرمابی (بسته به نوع ماهی) نگه داشته شود تا به عملکرد تنفسی آنها کمک شود.
مهم است که در صورت مواجهه با کمبود اکسیژن، سریعاً اقدامات لازم را انجام داده و با ارتقای سطح اکسیژن در استخر، سلامت ماهیان را حفظ کنید.
عواقب کمبود اکسیژن بر روی پرورش ماهیان گرمابی
کمبود اکسیژن می‌تواند عوارض جدی بر روی ماهیان گرمابی داشته باشد. اکسیژن نقش مهمی در فعالیت متابولیک ماهیان دارد و کمبود آن می‌تواند منجر به کاهش رشد، ضعف سیستم ایمنی، بیماری‌ها و در نهایت مرگ ماهیان شود. علاوه بر این، کمبود اکسیژن می‌تواند تنفس ماهیان را متاثر کرده و باعث استرس و اضطراب آنها شود.
نظارت و اندازه‌گیری سطح اکسیژن
برای پیشگیری از کمبود اکسیژن در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی، لازم است سطح اکسیژن را به صورت منظم نظارت کرده و اندازه‌گیری کنید. برخی از روش‌های معمول اندازه‌گیری سطح اکسیژن شامل استفاده از مترهای اکسیژن، سنسورهای الکترونیکی و آزمایشگاهی است. با نظارت دقیق بر سطح اکسیژن، می‌توانید به طور موثری از کمبود اکسیژن جلوگیری کنید.
مدیریت کیفیت آب یکی از عوامل مهم در پیشگیری از کمبود اکسیژن است. باید مطمئن شوید که آب استخر دارای کیفیت مناسبی است و به سمتی سوق داده می‌شود که کمبود اکسیژن ایجاد نشود. از جمله مواردی که باید در مدیریت کیفیت آب توجه داشت، شامل تنظیم pH، کنترل میزان آمونیاک و نیتریت، و جلوگیری از تجمع مواد آلی است.
آیا می‌توان با افزودن اکسیژن محلول به استخرها، کمبود اکسیژن را حل کرد؟
بله، افزودن اکسیژن محلول به استخرها می‌تواند کمک کند تا کمبود اکسیژن در محیط استخرها حل شود. استفاده از اکسیژن محلول به عنوان یک روش موثر برای افزایش سطح اکسیژن در آب استخرها استفاده می‌شود. این روش با ایجاد نقاط تامین اکسیژن در آب، اکسیژن را به صورت مستقیم و در حالت محلول به ماهیان ارائه می‌دهد.
افزودن اکسیژن محلول به استخرها می‌تواند به تعادل سطح اکسیژن و اکسیژن محلول در آب کمک کند. این روش به ویژه در مواقعی مفید است که به دلیل عوامل مانند بارش باران یا افزایش تعداد ماهیان، سطح اکسیژن در استخر کاهش یافته و کمبود اکسیژن ایجاد شده است.
بنابراین، با استفاده از اکسیژن محلول و مدیریت مناسب آن، می‌توان کمبود اکسیژن در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی را حل کرد و سطح اکسیژن مناسبی را برای زندگی سالم ماهیان فراهم کرد.
خلاصه‌ایی از یادداشت
ماهیان گرمابی برای زندگی نیازمند دسترسی به اکسیژن هستند. اکسیژن برای تنفس، متابولیسم و سایر عملکردهای حیاتی ماهیان ضروری است. بدون دسترسی به اکسیژن، ماهیان گرمابی نمی‌توانند به درستی تنفس کنند و فرایندهای فیزیولوژیکی خود را انجام دهند. در نتیجه، کمبود اکسیژن می‌تواند به مشکلات جدی مانند ضعف و کاهش رشد، ایمنی ضعیفتر در برابر بیماری‌ها، استرس و حتی مرگ ماهیان گرمابی منجر شود. بنابراین، حفظ سطح مناسب اکسیژن در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی بسیار اهمیت دارد.
در نتیجه، کمبود اکسیژن در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی می‌تواند به مشکلات جدی در زندگی ماهیان و عملکرد استخر منجر شود. اکسیژن مورد نیاز برای تنفس ماهیان استخری است و سطح مناسب اکسیژن در آب ضروری است.
عوامل مختلف می‌توانند به کمبود اکسیژن در استخرهای ماهیان گرمابی منجر شوند، از جمله فراهم نبودن تهویه مناسب، تراکم بیش از حد ماهیان، آلاینده‌های موجود در آب و تغییرات در دمای آب.
برای ارتقای سطح اکسیژن در استخرها، راهکارهایی مانند استفاده از سیستم تهویه مناسب، کنترل تراکم ماهیان، حذف آلاینده‌ها، مدیریت درجه حرارت آب و استفاده از اکسیژن محلول قابل استفاده هستند. در صورت مواجهه با کمبود اکسیژن، اقدامات اضطراری مانند بررسی سیستم تهویه، افزودن اکسیژن محلول، تغییر آب استخر و مراقبت از ماهیان می‌توانند بهبود سریعتری را ایجاد کنند.
با این اقدامات، می‌توان سطح اکسیژن در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی را بهبود داد و به سلامت و رشد بهتر ماهیان کمک کرد. بنابراین، توجه به سطح اکسیژن و اقدامات مناسب در این زمینه برای محیط پرورش ماهیان بسیار اهمیت دارد.
مطمئن باشید که با ایجاد شرایط مناسب برای ماهیان گرمابی، آنها قادر خواهند بود به طور سالم و بهینه در استخر زندگی کنند و عملکرد بهتری را ارائه دهند.
