خوراک ماهی اولین گام مهم در زنجیره تولید آبزی پروری است. غذا عنصر اصلی زندگی تمام حیوانات است و مانند سایر حیوانات، ماهی نیز برای رشد و بقای خود به غذای کافی و مغذی نیاز دارد. حداکثر تولید ماهیان بدون دادن غذایی مغذی امکان پذیر نیست. مواد تشکیل دهنده یک خوراک مغذی و متعادل برای ماهی‌ها شامل: پروتئین، کربوهیدرات، چربی، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آب است. زیرا خوراکی مانند خزه یا حشرات آبزی که به طور طبیعی در استخر تولید می‌گردند برای آنها کافی نیست و رشد آبزی را تضمین نمی‌کند. بنابراین استفاده از خوراک کمکی در استخر برای تولید زیاد ماهیان در مدت زمان کوتاه و در مکان کوچک ضروری است. در این مقاله به کندوکاوی مختصر در زمینه غذای آبزیان پرداخته‌ایم.
ترکیبات عمده خوراک ماهی
در اروپا، تولید خوراک ماهی عمدتاً برای گونه های مانند ماهی قزل آلا، ماهی کاد، ماهی کپور صورت می‌گیرد. این گونه‌های گوشتخوار به خوراک پروتئین بالایی نیاز دارند. در همین راستا، عمدتا خوراک به طور سنتی حاوی پودر ماهی و روغن ماهی به عنوان مواد اصلی هستند. کربوهیدرات ها را فقط می توان در مقادیر محدودی برای انرژی استفاده کرد. با این حال، کربوهیدرات ها ماننذ نشاسته اغلب به عنوان چسب برای پلت های خوراک نیز عمل می کنند. مقادیر کمی از مخلوط ویتامین ها و مواد معدنی و سایر افزودنی ها نیز استفاده می شود. این افزودنی ها در زمینه نظارت مهم هستند، زیرا اغلب از نظر حداکثر حد بالایی تنظیم می شوند.
به طور مثال روغن ماهی منبع محدودی است و پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی آن به حداکثر حدود 1.1 میلیون تن برسد. بنابراین سایر منابع لیپیدی، به ویژه با منشاء گیاهی، به طور فزاینده ای در تولید خوراک آبزیان مورد استفاده قرار می گیرند.
منبع اصلی پروتئین در خوراک ماهی به طور سنتی پودر ماهی بوده است. به دلیل قیمت بالا، این منبع نیز با رقابت فزاینده ای از مواد “جدید” روبرو است. بنابراین متخصصان به فکر استفاده از طیف وسیعی از وعده های غذایی غنی از پروتئین با منشاء گیاهی افتاده اند.
اثرات آفلاتوکسین‌ها(AF) در غذای ماهیان
گاهی خوراک ماهی می‌تواند به آفلاتوکسین آلوده شود. AFB1 توسط آنزیم‌های CYP در ماهی فعال می‌شود و مسیرهای سم زدایی مهم در ماهی عبارتند از یوریدین دی فسفات گلوکورونیل ترانسفراز و تا حدی مسیر گلوتاتیون S ترانسفراز را فعال می نمایند. قزل‌آلای رنگین کمان یکی از حساس ترین گونه‌ها به اثرات آفلاتوکسین‌ها و کپور نیز از گونه‌های نسبتا مقاومی است. آفلاتوکسین‌ها همچنین باعث نکروز و فیبروز سلول‌های کبدی در آبزی می‌شوند. آفلاتوکسین‌ها عملکردهای ایمنی ذاتی و تطبیقی را هدف قرار می دهند. شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه عملکرد ایمنی با قرار گرفتن در معرض AF کاهش می‌یابد. هماتوکریت ممکن است در ماهیانی که در معرض رژیم غذایی آلوده به آفلاتوکسین قرار دارند کاهش یابد و آنزیم های کبدی در سرم نیز افزایش یابد.
نوع خوراک و سیستم تغذیه‌ایی
خوراک ماهی را می‌توان به خوراک زنده و خوراک فرموله شده تقسیم کرد. بسته به میزان رطوبت، خوراک فرموله شده را نیز می توان به گروه‌هایی تقسیم نمود.
غذای مرطوب
معمولاً به صورت خام یا با مواد کنسرو شده با مقدار کمی ماده خشک مخلوط می‌شود و در نتیجه خوراکی با ماده خشک معمولاً کمتر از 30 درصد حاصل می‌شود. ذرات خوراک با فشار دادن، در پرس پلت ساخته می‌شوند. ذرات جداگانه خیلی پایدار نیستند، به راحتی از هم جدا می شوند، و اغلب به سختی قابل کنترل هستند و استفاده از تغذیه خودکار را دشوار می کنند.
خوراک فرموله شده
یا خوراک خشک دارای ماده خشک بالای 90 درصد است. همانطور که از نامش پیداست، خوراک‌های فرموله شده براساس تعدادی مواد تشکیل شده است، که به عنوان آخرین قسمت عملیات خشک می شوند. برای تولید خوراک خشک از پرس پلت یا اکسترودر استفاده می‌شود. پردازش اکستروژن برای پلاستیک سازی مواد خام، تولید خوراک منبسط شده (شناور) و اجازه دادن به محتوای چربی بالاتر در جیره‌ها استفاده می‌شود. افزایش سطح چربی را می توان با پاشش ساده یا لیپیدهای پوشش بالایی روی خوراک به دست آورد، یا در مورد خوراک های اکسترود شده، با استفاده از پوشش خلاء می توان به سطوح بسیار بالایی از چربی دست یافت. تولید ذرات خوراک با اندازه کوچک شامل تجمع و همچنین خرد کردن یا خرد کردن خوراک پلت شده یا اکسترود شده به اندازه ذرات کوچکتر است.
در ادامه اینکه کدام نوع خوراک برای ماهی استفاده می‌شود البته برای اینکه کدام نوع سیستم تغذیه را انتخاب کنید از اهمیت زیادی برخوردار است. بزرگترین مزیت خوراک خشک این است که کار با آن ساده تر است و استرس مکانیکی را تحمل می کند. مکانیسم توزیع برای خوراک خشک نیز بسیار ساده‌تر است. با توجه به عوارض ذکر شده، البته بحث در مورد سیستم‌های تغذیه بدون تعیین نوع تغذیه و خوراک مشکل است.
دسته‌بندی کلی خوراک ماهی
به طور کلی خوراک ماهیان به دو دسته طبیعی و مکمل تقسیم می‌شوند.
خوراک ماهی طبیعی
خوراکی که به طور طبیعی در حوضچه یا نهر برای حاصلخیزی طبیعی خاک و آب و با کود دهی رشد می‌کند، خوراک طبیعی ماهی نامیده می‌شود. که منبع اصلی و لازم برای زنده ماندن ماهی است، و همیشه و بیشتر مواقع در دسترس ماهیان قرار دارد. به طور مثال:
پلانکتون، حشرات ریز آبزی، قسمتی از حیوانات و گیاهان پوسیده، عناصر آلی پایه، انواع مختلف چمن
خوراک مکمل
ماهی برای رشد منظم خود به مقداری خوراک اضافی علاوه‌بر خوراک‌های طبیعی موجود در آب نیاز دارد. این خوراک اضافی که در اختیار ماهیان قرار می‌گیرد، غذای مکمل ماهی نامیده می‌شود. مواد تشکیل دهنده غذای کمکی ماهی به صورت زیر است:
سبوس برنج، حبوبات تصفیه شده و گندم،کنجد، پودر ماهی ،غلات، خون و اندام پرنده یا حیوان، برگ سبز سبزیجات مختلف، مواد معدنی و ویتامین‌ها،باقی مانده‌های خوراک آشپزخانه، پودر ذرت و کاه تصفیه شده، ملاس خشک و غیره.
تمام این موارد و بسیاری از مکمل‌ها به رشد و بهروری پرورش انواع ماهی کمک مهمی می‌کنند.
نتیجه گیری
همواره شناخت درست نیازهای تغذیه‌ای و درک درست از طول دوره پرورش امر مهمی است و برای تحقق این امر باید خوراک هایی برای حیوان مورد نظرمان تهیه نماییم که در دوره‌های مختلف بتوانند پاسخگوی نیازهای تغذیه‌ای باشند. در آخر این مقاله نیز شما عزیزان را به آشنایی بیشتر با خوراک‌های متنوع آبزیان، تولیدی کارخانه نوید دانه ایرانیان دعوت می‌نماییم .
