ماهی تیلاپیا ازجمله آبزیانی است که طی چند سال اخیر به یکی از پرمصرف‌ترین آبزیان جهان تبدیل‌شده است.خوش‌طعمی، فیله‌گیری راحت (حذف استخوان) و عدم وجود بوی نامطبوع رایج در میان سایر آبزیان و قیمت پایین‌تر سبب شده تا تولید و صادرات این ماهی هر سال افزایش یابد. در اصل تیلاپیا یکی از آبزیان بومی و ساکن آفریقاست که بیش از ۲۰۰ گونه دارد. این ماهی در دریاچه های تانگانیکا و ویکتوریا ساکن بوده و به دلیل ویژگی های عجیب و خارق العاده اش معروف شد و به نقاط مختلف جهان انتقال یافت.یکی از گونه های مهم و البته تجاری این ماهی نیل Niloticus است که حدود سه دهه است به دنیا معرفی شده و به یکی از سه ماهی پر مصرف جهان تبدیل شده است. در این مقاله قصد داریم به اهمیت پرورش تیلاپیا در آبزی پروری بپردازیم.
پیشرفت پرورش ماهی تیلاپیا در نقاط مختلف جهان
تولید تیلاپیا در سه دهه اخیر افزایش چشمگیر ۵ برابری داشته است. طبق آمارهای فائو تولید ماهی تیلاپیا از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۴، از حدود ۸۰۰ هزار تن به حدود ۴.۸ میلیون تن در سال افزایش‌یافته است. کشورهای چین، اندونزی، فیلیپین و مصر بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این ماهی محسوب می‌شوند. ماهی تیلاپیا ازآنجا که گرمابی است، برای ادامه بقای خود نیازمند دمای بیش از ۲۰ درجه سانتی‌گراد است. دمای پایین‌تر از ۱۵ درجه می‌تواندمنجر به مرگ ماهی تیلاپیا گردد. همین خصوصیت موجب شده است کشورهای جنوب شرق آسیا و برخی کشورهای شمال آفریقا نظیر مصر و مناطق جنوبی به تولید این ماهی در فضای باز روی‌آورند. سایر کشورها که در طول سال به دلیل تغییر فصل، آب‌های با دمایی پایین‌تری دارند، روی به تولید ماهی تیلاپیا به صورت گلخانه‌ای (Green House Production) آورده‌اند. از این کشورها می‌توان به کانادا و آمریکا اشاره داشت.
بزرگ‌ترین تولیدکنندگان تیلاپیا
در حال حاضر کشورهای جنوب شرق آسیا، چین، مصر و برخی از کشورهای آمریکای جنوبی مانند برزیل به تولیدکنندگان اصلی تیلاپیا در جهان تبدیل‌شده‌اند. مصر در حال حاضر ششمین پرورش دهنده آبزیان و سومین تولید کننده تیلاپیا در جهان است. صنعت آبزی پروری مصر از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۹ سه برابر بزرگتر شده و این امر مدیون رشد انفجاری بخش پرورش ماهی تیلاپیا در این کشور است. دولت مصر در پی افزایش سرانه مصرف ماهی در بین مردم است تا این منبع پروتئین بومی را در اختیار جمعیت ۱۰۰ میلیونی در حال رشد کشورش قرار دهد. دولت مصر برنامه‌ای مترقی برای رشد این صنعت تا سال ۲۰۳۰ تدوین کرده است. طبق تخمین سال‌های گذشته میزان تولید ماهی تیلاپیا در سال ۲۰۲۰ به ۱.۵ میلیون تن رسیده است. فعالیت‌های پرورش ماهی تیلاپیا در اطراف و انتهای رود نیل به خصوص در دو شهرستان دمیاط و الرشید در مصب رود نیل متمرکز شده است.به گزارش وزارت کشاورزی آمریکا دلیل رشد صنعت آبزی پروری مصر استفاده از تکنولوژی‌های جدید مانند خوراک اکسترود ماهی، سیستم چرخه آب، روش‌های نوین مدیریت فارم ذکر شده است.
ویژگی‌های ماهی تیلاپیا از نظر اقتصادی
تراکم پذیری بالا در واحد حجم
از دیگر ویژگی‌های مثبت تیلاپیا ازنظر اقتصادی، تحمل بالا نسبت به تراکم است. تراکم این ماهی حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ عدد ماهی در هر مترمکعب می باشد. در حالی که این میزان تراکم برای سایر آبزیان نظیر کپور ماهیان و قزل‌آلا کمتر از ۸ عدد است. علاوه بر این‌ها، ماهی تیلاپیا توانمندی همه‌چیزخواری نیز دارد. همه‌چیزخواری به این معناست که در یک واحد تولیدی، این ماهی قادر است تا با مصرف دیتریت ها (خرده مواد آلی موجود در استخر) و یا جلبک‌های سبز کنار استخرها، رشد کند و وزن بگیرد. حداقل نیاز پروتئینی ماهی تیلاپیا در حدود ۱۵ درصد بوده و بقیه میزان پروتئین لازم برای تأمین خود را از همین مواد آلی و زائد استخرها تهیه می‌نماید. برای سایر ماهیان مانند کپورها و قزل‌آلا حداقل باید ۳۰ درصد پروتئین در غذایشان تأمین نمود.
مقاومت نسبت به عوامل بیماری‌زا
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که موجب پایین بودن قیمت ماهی تیلاپیا در بازار شده، مقاومت بالای آن به بیماری‌های رایج آبزیان است. ماهی تیلاپیا به بیماری مقاوم است که این به‌نوبه خود هزینه‌های مربوط به داروها و آنتی‌بیوتیک را کاهش می‌دهند. با توجه به منابع محدود آب شیرین در کشور و اقلیم گرم و خشک ایران در نواحی مرکزی و جنوبی، تیلاپیا می‌تواند گزینه خوبی برای توسعه و پرورش باشد. با توجه به سرانه ۷.۵ کیلوگرمی مصرف آبزیان در کشور، ماهی تیلاپیا می‌تواند جای خود را در سبد غذایی خانوار بازنماید.
خواص تغذیه‌ای ماهی تیلاپیا
ماهی تیلاپیا دارای مقدار مناسب پروتئین، کاروتنوئیدها و نسبت مطلوب اسیدهای چرب غیراشباع است. با این وجود مزیت تیلاپیا نسبت به ماهی‌هایی مانند سالمون، مکرول و کپور این است که چربی کمتر و پروتئین بیشتری دارد.نسبت امگا ۳ به امگا ۶ تیلاپیا در بین سایر آبزیان و دام ها نیز نسبت مطلوبی است.
نتیجه گیری
ماهی تیلاپیا برخلاف سایر آبزیان گرمابی و سردابی نیازی به فناوری‌های پیشرفته تولید ندارد. ازجمله ویژگی‌های مهم این ماهی همه‌چیزخواری، توان تحمل تراکم بالا، رشد سریع و مقاومت به ناملایمات محیطی مانند تغییر اسیدیته آب، املاح، شوری، بیماری‌ها و عواملی ازاین‌دست می‌باشد. گرمابی و مقاوم بودن این ماهی سبب شده است کشورهای گرم اطراف خط استوا تا عرض حدود ۳۰ درجه شمالی و جنوبی از موقعیت خوبی نسبت به سایرین برای تولید در شرایط باز (Open Field) برخوردار باشند. تمام این ویژگی‌ها باعث شده که ماهی تیلاپیا جا پای خود را در صنعت آبزیپروری جهان روز به روز محکم‌تر سازد.
