ماهی کپور یکی از گونه‌های رایج ماهیان گرمابی است. این ماهی مترادف و یا نام‌های دیگری مانند کپور اروپایی، کپور آلمانی، کپور آینه‌ایی و چرمی نیز دارد. ماهی کپور بالغ به رنگ طلایی روشن تا قهوه‌ایی تیره، با باله‌های مایل به قرمز است و فلس‌ها تمام بدن را می‌پوشاند. همچنین در بعضی گونه‌ها سر ماهی کپوربه صورت مثلثی با خرطومی صاف و صحفه بینی ضخیم است. ماهی کپور امروزی بیشتر در آبزی‌پروری پرورش و یا به عنوان ماهی زینتی استفاده می‌شوند (کپور کوی یا کپور زینتی).
ویژگی‌های عمومی کپور ماهیان پرورشی:
ماهی کپور معمولی (Common Carp)
ماهی کپور معمولی ، به لحاظ رژیم غذائی همه چیزخوار بوده و ساختار بدنی آن به گونه ای است که امکان تغذیه از کف‌زیان را فراهم می‌سازد و دارای رشد نسبتا ” سریعی است این ماهی در سال اول پرورش بهار و تابستان) از پلانکتون‌های جانوری تغذیه می‌نماید ولی بتدریج به تغذیه جانوران کف‌زی می‌پردازد. غذای طبیعی این ماهی لارو حشرات ، کرم‌ها ، نرم تنان کف‌زی و … است . این ماهی برای رشد روزانه به اندازه ۱/۵ تا ۲ درصد وزن بدن خود به غذا نیاز دارد و در سن ۲ سالگی به بلوغ جنسی می‌رسد . به همین دلیل برای پرورش این گونه، از بچه ماهیان یک ساله و با وزن کمتر از ۵۰ گرم استفاده و عمل غذادهی دستی را با افزایش دما به بیش از ۲۵ درجه سانتیگراد ، آغاز می‌کنند تا در اثر رسیدگی جنسی اقدام به تخم ریزی، تکثیر و تولید بچه ماهی نکنند.
ماهی فیتوفاک ( کپور نقره ایSilver carp ):
ماهی فیتوفاگ به دلیل قابلیت سازگاری با محیط رشد سریع رژیم غذایی و کیفیت گوشت مناسب در سرتاسر جهان مورد توجه قرار گرفته است. این ماهی در ابتدای زندگی به تغذیه از زی شناوران جانوری کوچک مانند روتیفر ، دافنی و… بتدریج از انواع فیتوپلانکتون و دیتریت‌ها استفاده می‌کند. تولید انواع پلانکتون‌ها در استخرهای پرورش با افزودن کودهای دامی و شیمیایی و بارورسازی آب استخر به وفور تولید می‌شود و یکی از ارزان‌ترین روشهای تهیه غذای ماهی است .
تراکم این گونه در سیستم‌های پرورش ماهیان گرمابی، به نسبت بیشتر از دیگر گونه‌ها کشت داده می‌شود . در ماهی فیتوفاگ ، نرها در سن ۴ – ۳ سالگی و ماده‌ها در سن ۶ – ۲ سالگی به بلوغ جنسی می رسند .
کپور سرگنده ( بیگ هد ) :
ماهی سرگنده دارای لکه‌هایی به رنگ قهوه‌ای تیره در بدنش است. این لکه ها به صورت نامنظم بر روی بدن ماهی قرار دارند و بطور طبیعی در تمامی مراحل زندگی خود از پلانکتون‌های جانوری (زئوپلانگتون تغذیه می‌نماید . ابتدا از پلانکتون های بسیار ریز و بتدریج از پلانکتون‌های جانوری درشت تر داخل آب تغذیه می کند ولی در صورت کمبود غذا در محیط آبی ، بطور اجباری از پلانکتون‌های گیاهی نیز تغذیه می نماید .از آنجائی‌که میزان تکثیر و تولید زئوپلانکتون‌ها در استخرهای پرورشی به مقدار محدودی بوده ، هیچ وقت گونه اصلی محسوب نشده و تراکم آن در کشت توام کپور ماهیان کمتر از ۱۰ درصد در نظر گرفته می‌شود . در این گونه از ماهیان نرها در سن ۲ – ۳ سالگی و ماده ها در سن ۶ – ۴ سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند.
ماهی کپور علف خوارGrass carp ( آمور ) :
ماهی علف خوار با آمور از ماهیان سریع‌الرشد بوده و از کیفیت گوشت بسیار مطلوبی بر خوردار است. این گونه از ماهیان در بدو امر از پلانکتون‌های جانوری و سپس گیاهی و جلبک‌های ریسه‌ای و به مرور از گیاهان آلی تغذیه می‌کند . ماهی آمور علاوه بر گیاهان آبزی از گیاهانی چون شبدر یونجه و علوفه‌های نرم و نیز از دانه‌های غلات نظیر گندم و جو و ….. تغذیه می‌کند و در تغذیه فوق العاده حریص است. و به همین دلیل در سطح استخر بطور مداوم باید علوفه وجود داشته باشد .
میزان غذای روزانه آن حدود ۴۰ – ۳۰ درصد وزن بدن است و برای تولید یک کیلوگرم گوشت ماهی آمور باید ۳۰ کیلوگرم علوفه به مصرف برسد . ماهی علف خوار نر ، اصولا در سن ۵ – ۴ سالگی و ماده‌ها در سن ۷-۵ سالگی به بلوغ جنسی می رسند .
زیستگاه و اکولوژی ماهی کپور وحشی:
ماهی‌کپور در دریای خزر تکامل یافته، سپس به طور طبیعی به دریای سیاه و آرال، از شرق به شرق آسیا و از جهت غرب تا رود دانوب ( این رود از ده کشور اروپایی می‌گذرد) گسترش و مهاجرت یافته است. البته گونه آزاد ماهی کپور بیشتر در دریاچه‌ها، برکه‌ها و بخش‌های پایین دستی رودخانه‌ها زندگی می‌کنند. البته در تحقیق و گزارشی بیان شد که کپور معمولی در باتلاق‌های آب شور ( با درجه شوری ppt14) در جنوب فرانسه نیز زیست می‌کنند. در آمریکای شمالی نیز کپور معمولی در آب‌های شور و شیرین ایالت‌های هم مرز با اقیانوس اطلس و آرام زندگی می‌کنند. ماهی کپور معولی همچنین تمایل دارد در رودخانه‌های تمرکز یابد که در آنجا ضایعات کارخانجات کنسروسازی، یا کشتارگاه به رودخانه‌ها تخلیه می‌گردد.
پرورش و اهمیت ماهی کپور در نقاط مختلف دنیا
همانطور که پیش‌تر در مقاله ماهیان گرمابی عنوان کردیم پرورش این گونه ماهیان رشد و بازار مناسب و با استقبال خوبی مواجهه است. میزان تولید سالانه مجتمع پرورش ماهی آزادگان (کارون) ۹ هزار و ۸۰۵ تن است که گونه‌های ماهیان تولیدی متفاوتی را شامل می‌شوند که یکی از آنها ماهی‌کپور است. و یا خوردن ماهی‌کپور در شب کریسمس برای خانواده‌ها در اسلواکی یک رسم است، اما قبل از پخت، ماهی باید یک یا دو روز در وان خانوادگی شنا کند. پس از صرف غذا، اعضای خانواده پولک‌های ماهی را جمع می‌کنند تا برای آنها شانس و سعادت بیاورد، آنها این پولک‌ها را تا شب کریسمس بعدی در کیف پول خود نگه می‌دارند. در مثال دیگر طبق آمارها در سال ۹۵ ایران توانست ۳۹۲ تن ماهی کپور به کشورهای دیگر صادر کند که ارزش ریالی آن حدودا به 136 میلیارد ریال می‌رسد. در گزارشی در جنوب شرقی آمریکا کپور نیز یکی از بهترین ماهیان برای پرورش در قفس عنوان گردید که انواع گونه‌های این ماهی در آمریکا، آسیا و اروپا با موفقیت در قفس پرورش داده شدند. دمای مناسب پرورش این ماهی ۲۵ تا ۳۰ درجه است.
شرایط پرورش ماهی‌کپور
فراهم نمودن اکسیژن کافی و مناسب یکی از مهمترین موارد در پرورش ماهیان گرمابی از جمله کپور است. اکسیژن مورد نیاز ماهیان‌کپور برای زنده مانی ۱ تا ۳ میلی‌گرم در لیتر و میزان اپتیمم ۵ میلی‌گرم در لیتر هست. و در موارد اضطراری و مواجه شدن با علائم کمبود اکسیژن، علاوه بر راه‌کارهای فیزیکی از قبیل هواده، می‌توان از آهک، سوپرفسفات و پرمنگنات پتاسیم استفاده نمود. که دز پیشنهادی در شرایط کمبود اکسیژن، برای آهک و سوپرفسفات ۵۰ کیلوگرم به ازای هر هکتار و برای پرمنگنات‌پتاسیم ۷ کیلوگرم به ازای هر هکتار می‌باشد. کپور معمولی در آب های آزاد عمدتا از زئوپلانتکون‌ها و ماهیان بالغ از ریز موجودات اعماق دریا تغذیه می کنند. ماهی‌کپور در هنگام تغذیه بسیار فعال و پر جنب و جوش است و حرکات آن باعث اختلال در رسوبات افزایش کدروت آب می‌گردد این گونه همچنین رشد و پوشش گیاهان آبزی موجود در دریا را با تغذیه و ریشه کن کردن به تاخیر می‌اندازد. همچنین در مناطق معتدل، کپور معمولی در بهار زمانی که دبی ( حجم خروجی آب) زیاد است تخم‌ریزی می‌کند. تخم‌ریزی در پوشش‌های گیاهی غوطه ور، بقایای گیاهی، سنگ‌ها و در بستر مصنوعی رخ می دهد.
عوامل موثر در تغذیه و پرورش ماهی کپور :
برای پرورش ماهی کپور، مراحل زیر را می‌توانید دنبال کنید:
1. انتخاب مکان:
برای پرورش ماهی کپور، شما به یک مکان مناسب نیاز دارید. این مکان می‌تواند یک استخر، یک مخزن یا یک برکه باشد. اطمینان حاصل کنید که مکان انتخابی شما دارای آب کافی، زمین مناسب و دسترسی به منابع آبی است.
2. سیستم آب‌رسانی:
برای پرورش ماهی کپور، سیستم آب‌رسانی مناسبی نیاز دارید. این شامل منابع آبی، پمپاژ آب، سیستم فیلتراسیون و تهویه‌مطبوع است. اطمینان حاصل کنید که آب بهداشتی، تمیز و دارای کیفیت مناسب است.
هر چه میزان اکسیژن محلول در آب بیشتر باشد ( در حد اشباع ) ماهیان با اشتهای بیشتری تغذیه کرده و غذا را به خوبی هضم و در نهایت رشد بهتری خواهند داشت .
3. انتخاب نژاد ماهی کپور:
با توجه به هدف خود (پرورش برای مصرف شخصی یا بازار فروش)، نژاد ماهی کپور را انتخاب کنید. برخی از نژادهای معروف کپور شامل نژاد معمولی، کپور بیگ هد، کپور اسپانیایی و کپور گراس کارپ می‌باشند.
4. تغذیه و غذادهی:
اندازه غذا باید متناسب با سایز دهان ماهی باشد. غذا باید از لحاظ کیفی در حد مطلوب بوده و کلیه نیازهای حیاتی بدن ماهی کپور را تامین نماید، و باتوجه به دوره‌های رشد خوراک مخصوص آنها تنظیم گردد زیرا نحوه غذادهی در پرورش بچه ماهی کپور با کپور بالغ متفاوت است.
به همین منظور می‌توان از غذای کنسانتره یا ترکیبی مانند گندم، جو، سبوس ، ذرت، آرد ماهی و …. در تغذیه آنها استفاده نمود.
5.روش غذادهی :
در صورت استفاده از غذای ترکیبی ( دانه های غلات ذرت و گندم، جو و …) باید در آب خیسانده شود. مدت خیساندن غذا نباید بیش از ۱۲ ساعت باشد چون در این صورت غذا تخمیر شده و ارزش غذایی آن کم می شود . در صورت استفاده از غذای کنسانتره یا آماده باید آنرا در داخل تشتک ریخته و در دسترس ماهی قرار داد. بهتر است برای تغذیه ماهیان مکان و زمان ثابتی را در نظر گرفت چرا که کپور به زمان و مکان غذادهی عادت می‌کنند.
6.درجه حرارت :
تغذیه ماهی کپور تا حدود زیادی بستگی به میزان درجه حرارت آب دارد. بهترین درجه حرارت برای تغذیه ماهی کپور ٢٥ تا ۲۸ درجه سانتیگراد است که در این دما ماهی خوب تغذیه کرده و هضم و جذب غذا به خوبی انجام می گیرد و شروع تغذیه فعال زمانی است که دمای آب به بالای ۱۸ در جه سانتیگراد برسد.
آیا ماهی کپور بیماری‌ها و عفونت‌های خاصی دارد؟
سپتیسمی کپور (Carp Septicemia – Aeromonas septicemia): این عفونت باکتریایی ماهی کپور را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند باعث تورم، تغییر رنگ و نارسایی ناگهانی اعضای مختلف بدن شود.
انگل‌ها:
ماهی کپور می‌تواند به انگل‌هایی مانند دودک‌ها، پاستورلا، انگل‌های پوستی و انگل‌های خارجی مبتلا شود. این انگل‌ها می‌توانند باعث خسارت به پوست و اعضای داخلی ماهی شوند.
قارچ‌ها:
برخی از قارچ‌ها می‌توانند عفونت‌های قارچی در ماهی کپور ایجاد کنند. علایم شامل تغییر رنگ، التهاب و ضایعات پوستی می‌باشد.
اختلالات گوارشی:
ماهی کپور ممکن است با مشکلات گوارشی مانند گرسنگی، تورم معده، مواجه شود.
این فقط چند مثال از بیماری‌ها و عفونت‌هایی است که ماهی کپور ممکن است مبتلا شود. در صورتی که مشکلاتی در ماهیان کپور خود مشاهده می‌کنید، بهتر است با متخصصان ماهی‌پروری یا شیلات مشورت کنید تا تشخیص دقیق و درمان صحیح را انجام دهید.
آیا ماهی کپور می‌تواند در آب‌های سرد زندگی کند؟
ماهی کپور به طور عمومی به آب‌های گرم‌تر تمایل بیشتر دارد و در آب‌های سرد کمتر زندگی می‌کند. محدودیت‌های دمایی مختلف برای ماهیان کپور وجود دارد، اما اغلب آنها ترجیح می‌دهند در دماهای بین ۲۰-۲۸ درجه سانتیگراد زندگی کنند.
بعضی از نژادهای این آبزی می‌توانند در دماهای کمتر از ۲۰ درجه سانتیگراد نیز زندگی کنند، اما برای رشد و توسعه مناسب، دمای بهینه بین ۲۰-۲۸ درجه سانتیگراد است.
بنابراین، اگر آب‌های شما به طور مداوم در دماهای سردتر از این باشند، باید توجه داشته باشید که ماهی کپور به خوبی رشد نخواهد کرد و ممکن است مشکلات بهداشتی را تجربه کند. در چنین شرایطی، بهتر است به جای پرورش ماهی کپور، نژادهای دیگری از ماهیانی که برای آب‌های سرد مناسب هستند را انتخاب کنید. و حتی اگر علاقه‌مند به صید هستید باید دریاچه‌هایی که با شرایط زیستی این ماهی وفق دارند را انتخاب کنید . اگر به این موضوع علاقه دارید ما در مقاله راهنمای کپورگیری مفصل به این موضوع و نحوه دریافت طعمه پرداخته‌ایم.
سخن آخر
پرورش و تغذیه ماهی‌کپور همواره مورد نیاز بوده و توجه خاصی هم از نظر صادارت و هم نظر از اشتغال زایی در نقاط مختلف دنیا را فراهم ساخته. از این رو کارخانه نوید دانه ایرانیان با شناخت جامعه هدف و تلاش در تولید بهترین خوراک در زمینه پرورش آبزیان آمادگی هر گونه همکاری با تمام عزیزان مرتبط به این گونه فعالیت‌ها و این صنعت در تمامی نقاط از ایران و جهان داراست.
