خوراک ماهی کپور پرورشی همیشه دغدغه اصلی در فرایند رشد آبزیان بوده ، در دهه‌های اخیر، به منظور تامین نیازهای روزافزون جامعه جهانی به منابع پروتئینی، توجه به صنعت پرورش ماهیان به عنوان یک منبع غذایی مهم و اقتصادی به شدت افزایش یافته است. از میان مختلف گونه‌های پرورشی ماهی، ماهی کپور (Cyprinus carpio) به عنوان یکی از پرطرفدارترین گونه‌ها در سطح جهان شناخته می‌شود. این ماهی یکی از پرورش‌پذیرترین و قابلیت سازگاری بیشتر را نسبت به شرایط زیستی مختلف نشان می‌دهد، که باعث شده است تا کشاورزان و تولیدکنندگان از سراسر جهان به پرورش و نگهداری آن تمایل داشته باشند.
از جمله مزایای مهم پرورش ماهی کپور، سرعت رشد قابل توجه آن در مقایسه با برخی از گونه‌های دیگر، تغذیه‌پذیری بالا، مقاومت در برابر شرایط نامساعد محیطی، توانایی انجام پرورش‌های تلفیقی با سایر گونه‌ها، و استفاده از تنوع‌های مختلف ژنتیکی جهت افزایش بهره‌وری تولید، قابل ذکر است.
همچنین جهت آشنایی با بهترین غذای آبزیان ویژه ماهیان گرمابی(کپور) می‌توانید از خریدی مطمئن با مشاوره‌های رایگان و تخفیف‌های شگفت‌انگیز بهرمند شوید.
در نتیجه، اهمیت مطالعه و تحقیق در حوزه مدیریت تغذیه ماهی گرمابی به منظور ارتقاء بهره‌وری و بهبود شرایط پرورش آن، بیش از پیش محسوس می‌شود. به عنوان یکی از مهم‌ترین نیازهای اساسی ماهیان پرورشی، تغذیه صحیح و بهینه‌سازی جیره‌های غذایی می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر روی رشد، سلامت و عملکرد این گونه داشته باشد. این مطلب تلاش می‌کند تا با گردآوری مفاهیم و مطالب علمی مربوط به بهترین غذای ماهی کپور، به علاقه‌مندان به حوزه پرورش ماهیان کمک کند تا اطلاعات لازم را برای بهبود بهره‌وری این صنعت ارزشمند به‌دست آورند.
انواع غذای ماهی کپور پرورشی:
در ابتدا آشنایی با عادت‌های گونه‌های متنوع ماهیان گرمابی می‌تواند به ما در جهت شناخت رفتار تغذیه‌ای این گونه آبزیان کمک نماید.
کپور معمولی
كپور معمولي 8 هفته اول زندگي خود از جانوران ريز درون استخر تغذيه مي كند و به تدريج رژيم غذايي آن به سمت كرمها ، حشرات ، نرمتنان و غيره تغيير خواهد يافت اين ماهي در مواردي از لارو وتخم ديگر ماهيان و نيز فضولات حيواني و گياهي و حتي لاشه حيوانات نيز تغذيه مي كند.
به طور معمول در دماي 18 تا 22 درجه سانتي گراد تخم ريزي مي نمايد . كپور معمولي جزء ماهيان همه چيز خوار مي باشند كه در كف استخرها زندگي مي كند. درمواردي كه به دليل تغذيه از لجن و مواد ديگر گوشت اين ماهي بد بو شده باشد مي توان با قرار دادن آن در آب جاري تميز اين عيب را برطرف نمود .
اين ماهي در هنگام پرورش از غذاي دستي و تركيبي شامل غلاتی چون گندم، جو و ذرت و كنجاله هاي حبوبات تغذيه می‌كند. اين ماهي روزانه به اندازه 1/5 تا 2 درصد وزن خود به غذا احتياج دارد .
در برخي كشورها برداشت كپور معمولي از 11 تن نيز تجاوز نموده است كه بستگي به تراكم كاشت اين ماهي دارد اما در ايران به دليل بالا بودن قيمت غلات و حبوبات پرورش متراكم آن مقرون به صرفه نبوده.
کپور علفخوار (آمور):
در مراحل لاروی از پلانکتونهاي جانوري و به مرور با افزایش وزن از گیاهان آبزي نرم و سپس از همه نوع گیاه آبزي ، جلبک هاي ریسه اي و گیاهان عالی تغذیه می کند .ضـریب تبدیل غذاي مصرفی این ماهی حدود 20تا25 است.
با توجـه بـه موقعیـت منطقـه، در اواخر زمستان و اوایل بهار که دماي آب تقریبا 10تا12 درجه سانتی گراد است تغذیه آمـور شروع و در فصل پاییز زمانی که دماي آب به همین حد می رسد قطع مـی شـود.
ایـن مـاهی نقش مهمی در کنترل گیاهان هرز کف و دیواره هاي استخر به عهده دارد. میزان کشت آن در استخرهاي پرورشی 5تا10 درصد از جمعیت کل ماهیان می باشد .
ميزان غذاي مصرفي اين ماهي در هر شبانه روز حدود 41 درصد وزن بدن بوده و براي رسيدن به وزن يك كيلوگرم به 21 تا 31 كيلوگرم يونجه و يا شبدر تازه نياز است ماهي آمور از گياهان آبزي و خشك زي تغذيه مي كند در صورتي كه گرسنه باشند از غذاي خشك ديگر ماهيان نيز تغذيه خواهد نمود اما پس از مدتي از بين مي روند.
هر چه قدر كيفيت غذايي علوفه ، بيشتر باشد ضريب تبديل آن بيشتر مي شود به طوري كه در شرايط ايده آل اين ضريب بين 31 تا 51 محاسبه شده است لارو آمور در 2 تا 3 روز اول زندگي وابسته به محتويات كيسه زرد است و بعد از آن شروع به تغذيه زي شناوران (روتيفرها) كه متناسب با اندازه دهان آن است مي كند.
و تا زماني كه طول بدن به 21 تا 31 ميلي متر رسيد شروع به تغذيه از برگهاي كوچك مي كند و به دليل داشتن روده طويل قادر به هضم و جذب مواد غذايي از گياهان مي باشد . محل زندگي آمور در مناطق حاشيه و ساحلي استخر مي باشد
کپور نقره ای:
کپور نقره اي مانند ديگر ماهيان تا مرحله بچه ماهي انگشت قد از زي شناوران جانوري تغذيه می كند .اين ماهي روزانه حدوداً به مقدار 11 درصد وزن بدن خود احتياج به غذا دارد، براي آماده سازي استخرهاي خاكي جهت پرورش اين ماهي به ازاي هر هكتار استخر خاكي حداقل 2 تا 3 تن كود گاوي يا نصف اين مقدار از كود مرغي استفاده كرده و در طول دوره پرورش نيز روزانه 51 كيلوگرم كود گاوي و يا نصف آن كود مرغي به ازاي هر هكتار به استخر اضافه مي كنند.
بطور کلی از پلانکتونهاي گیاهی تغذیه می کند و جزء فیلتر کنندگان می باشد . و میزان کشت در استخرهاي پرورشی ماهیان گرمابی 50 تا70 درصد متغیر می باشد . این ماهی ضمن استفاده از حداقل فیتوپلانکتون هاي تولید شده، سبب تمیز شدن و یـا پالایش آب استخر می شود.
این ماهی در مراحل اولیه زندگی از انواع پلانکتون ها استفاده می کند سـپس در مراحـل اصلی رشد نوع تغذیه فرق کرده و عمدتاً از فیتوپلانکتون ها استفاده می کنـد. بـه نظـر مـی رسد به طور متوسط، فیتوفاگ، روزانه معادل %17 وزن بدن خود از فیتو پلانکتون هـا تغذیـه می نماید. پرورش این ماهی در استخرهاي خاکی مبتنی بر کوددهی استخرها است.
کپور بیگ هد:
بچه ماهی از زئوپلانکتونها و به مرور از پلانکتونهاي جانوري و پلانکتونهاي گیاهی بزرگ تغذیه می نماید . همچنین قابلیت استفاده از بقایاي گیاهی پوسیده را دارد . میزان کشت آن در استخرهاي ماهیان گرمابی 5 تا10 درصد می باشد .به طور متوسط اين ماهي روزانه به ميزان 1 درصد از وزن خود نياز به غذا دارد.
خوراک لاروهای کپور پرورشی
مناسب‌ترين غذا در اوايل تغذيه لاروها روتيفر و پارامسي است . در روزهاي 1-4 بعد از كشت لارو بعلت وجود كيسه زرده احتياج به غذادهي نيست اما براي آشنائي لارو با طعم و بوي غذا و فراگيري نحوه پيدا كردن غذا از غذاي دستي استفاده می‌گردد .
يكي از علل مرگ و مير بچه ماهيان كمبود غذاي مناسب ميباشد .
در كل بهتر است از روز دوم غذادهي را آغاز نموده كه اين غذا بايد 41-51 درصد پروتئين داشته باشد كه ميتوان از قسمتهاي مساوي آرد گندم ، آرد سويا ، پودر ماهي و پودر گوشت استفاده كرد و بايد بصورت آرد ريز 1/2 –1/1 ميليمتري در كنارههاي استخر پاشيده شود.
غذای بچه ماهی کپور
بعد از 11-12 روز از كشت بچه ماهيان و وقتي كه شروع به شناي دسته جمعي كردند ميتوان بتدريج براي غذادهي از تشتك پالستيكي استفاده كرد. مقدار غذا بستگي به فراواني زئوپلانكتون‌ها ، نوع استخر و همچنين درصد بقا و سن نوزادها دارد كه بطور متوسط ميتوان از 1/5 – 1 كيلوگرم غذا در 2-3 وعده استفاده كرد كه با افزايش سن اين مقدار افزايش مييابد . غذا را بايد پشت به باد در استخر پخش كرد.
در ضمن در غذا ميتوان از كنجاله سويا ، روغن سويا ، شير خشك وانواع مكمل‌هاي معدني و ويتاميني استفاده كرد . در ضمن استفاده زياد از آرد سويا باعث كمبود 117 ويتامين A مي‌شود .
اگر اندازه غذا درشت باشد ماهي چندين بار براي گرفتن غذا حمله ميكند كه اين كار بعلت مصرف بيش ازحد انرژي براي بچه ماهي کپور بسيار خطرناک است . بنابراين اتلاف انرژي موجب مرگ ومير انبوه در هفته اول مي‌شود.
يكي از بهترين غذاها براي تغذيه ابتدائي شيرابه سويا است كه ميتوان 31-31 كيلوگرم سويا را به مدت -8 1 ساعت در آب خيساند و بعد به كمك چرخ‌گوشت آن را چرخ و شيرابه سفيد آن را در 2-3 نوبت به ماهي داد . 5 روز بعد از كشت لارو ميتوان از 1-1/5 تن كود گاوي استفاده كرد تا به تدريج غذاهاي طبيعي در استخر بارور شود.
نحوه غذاي دستي كپور
منظور از تغذيه دستی غذايي است كه خارج از آب براي مصرف ماهي تهيه و در آب در اختيارش قرار گيرد .
تغذیه دستی معمولا بايد از تيرماه شروع شود زيرا قبل از اين غذاي طبيعي استخر براي ماهي ها كفايت می‌كند البته می‌توان به تدريج مقدار كمي غذاي دستي در استخر قرار داد و هر چه بيومس بالاتر رود چون به تدريج غذاي طبيعي استخر كه نقش غذاي كامل را دارد كاهش مي يابد بايد با افزايش تدريجي غذاي دستي آنرا جبران نمود .
اگر بيومس كپور معمولي(وزن جمعی ماهی‌های کپور موجود در یک محیط زیستی یا در یک مزرعه پرورش ماهی است) در هكتار زير ۷۰۰ كيلو باشد فقط غذاي تكميلي گذاشته شود.
و از ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ كيلو باشد شامل %۷۵ تكميلي و %25 كامل. این مقدار در هكتار از ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ كيلو باشد %۵۰ تكميلي و %۵۰ كامل، همچنین اگر از۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ كيلو باشد %25 تكميلي و %۷۵ كامل و در نهایت اگر بيومس كپور معمولي در هكتار از۱۸۰۰ تا ۲۱۰۰ يا بيشتر باشد %۱۰۰ غذاي كامل داده شود .
غذاي تكميلي غذايي است كه تمام احتياجات ماهي را برآورده نمي كند اما غذاي كامل تمام احتياجات ماهي را برآورده مي سازد و با مصرف آن ماهي نيازي به غذاي طبيعي ندارد .
در پرورش غير متراكم بيومس پايين و در نتيجه غذا بيشتر يا همه به صورت طبيعي است .
در پرورش نيمه تراكم بيومس متوسط و غذادهي به تناسب هم طبيعي و هم دستي است .
يك فرمول غذاي كامل براي كپور:
گندم نا مرغوب %۵۷+سورگوم %۷ +كنجاله سويا %۲۰+ آرد ماهي %15+كربنات كلسيم %1 ( بصورت پلت ).
% 3 × تعداد كل ماهي كپور × وزن متوسط ماهي كپور = مقدار غذاي روزانه
نیازهای تغذیه‌ای و معیارهای بهینه‌سازی تغذیه ماهی کپور
ماهی کپور به عنوان یک گونه پرورشی مهم، نیازهای تغذیه‌ای خاص خود را دارد. برای بهینه‌سازی خوراک ماهی کپور پرورشی و افزایش بهره‌وری در پرورش آن، باید به معیارهای زیر توجه کرد:
نسبت پروتئین به انرژی (پروتئین-انرژی):
نسبت مناسب پروتئین به انرژی در جیره غذایی ماهی کپور، بسیار حائز اهمیت است. میزان پروتئین موجود در خوراک باید به گونه‌ای باشد که نیازهای رشد، بازماندگی، و فعالیت‌های متابولیکی ماهی را برآورده کند. از این رو، باید اندازه‌گیری دقیقی از مقدار پروتئین مورد نیاز برای هر مرحله رشدی ماهی کپور انجام شود.
نسبت اسیدهای آمینه:
ترکیب مناسب اسیدهای آمینه در خوراک ماهی کپور، تأثیر قابل توجهی بر رشد و سلامت آن دارد. برخی از اسیدهای آمینه از طریق خوراک باید به ماهی تأمین شود زیرا بدن ماهی قادر به تولید آنها به صورت خودکار نیست. اسیدهای آمینه ضروری مانند لیسین و متیونین باید در جیره غذایی ماهی کپور به میزان کافی حضور داشته باشند.
ویتامین‌ها و مواد معدنی:
ماهی کپور به ویتامین‌ها و مواد معدنی برای حفظ سلامت و رشد بهینه نیاز دارد. ویتامین‌ها به عنوان کاتالیزورهای فرایندهای متابولیکی عمل می‌کنند و مواد معدنی نیز برای حفظ تعادل آبی و معدنی مورد نیاز بدن ماهی اساسی هستند. ویتامین C، ویتامین D، و مواد معدنی مثل کلسیم، فسفر و آهن از جمله عوامل مهمی هستند که در خوراک ماهی کپور باید مورد توجه قرار گیرند.
مواد ضد اکسیدانی:
مواد ضد اکسیدانی مثل ویتامین E و سلنیوم کمک به محافظت از سلول‌های بدن ماهی در برابر آسیب‌های اکسیداتیو می‌کنند. این مواد مختلف اکسیداتیو در محیط‌های پرورش می‌توانند بر روی رشد و بهره‌وری ماهی کپور تأثیر داشته باشند. بنابراین، افزودن مواد ضد اکسیدانی به جیره غذایی ماهی کپور می‌تواند به حفظ سلامت و کاهش ریسک بروز بیماری‌ها کمک کند.
عوامل محیطی:
متغیرهای محیطی مانند دما و کیفیت آب نیز می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر روی نیازهای تغذیه‌ای ماهی کپور داشته باشند. مثلاً در دماهای بالاتر، نیاز به انرژی و پروتئین بیشتر می‌شود تا بدن ماهی کپور بتواند با شرایط گرمایی محیط تطابق پیدا کند.
در نهایت، باید توجه داشت که نیازهای تغذیه‌ای ماهی کپور با تغییرات مراحل رشدی، وضعیت محیطی، و میزان فعالیت فیزیکی ماهی‌ها متفاوت خواهد بود. به همین دلیل، بهینه‌سازی جیره‌های غذایی و ارائه مواد غذایی مناسب برای هر مرحله رشدی و شرایط محیطی، از اهمیت بالایی برخوردار است تا عملکرد بهتری در پرورش ماهی کپور حاصل گردد.
توصيه‌هاي مهم در تغذيه كپور ماهيان
۱. سعي شود ماهي كپور در درجه حرارت هاي 24-27 درجه سانتيگراد تغذيه شود چرا كه ماهي در اين درجه حرارت ها خوب تغذيه كرده و غذا را خوب هضم و جذب می‌کند.
۲. اندازه دانه هاي پلت غذايي بايد متناسب با اندازه دهان ماهي باشد.
۳. از آنجايي كه ماهي كپور، حيواني رام و تعليم پذير است و اغلب سر وقت در اطراف محل غذادهي حاضر مي شود. به همين دليل، بايد غذا را در زمان و محل مشخص به ماهي داد و در اين مورد بايد دقت لازم را در نظر داشت. در غذادهي كپور رعايت 4 اصل ضروري است:
الف- زمان ثابت:
يعني غذا در ساعت هاي معيني در اختيار ماهي قرار گيرد.
ب- مكان ثابت:
يعني غذا هميشه در مكان معيني در اختيار ماهي قرار داده شود
ج- كيفيت ثابت:
يعني نبايد نوع تركيب غذا را به يكباره تغيير داد بلكه از هر فرمول غذايي كه استفاده ميكنيم به طور مرتب استفاده كنيم و چنانچه ناگزير به تغيير فرمول براي متعاقبت از فرمول غذايي با احتياجات ماهي هستيم، به تدريج فرمول جديد جايگزين فرمول قبلي شود.
د- كميت ثابت:
يعني ميزان غذاي روزانه از نظر مقدار بايد در فاصله دو بيومتري ثابت باشد و مقدار غذاي صبح با مقدار غذاي عصربرابر باشد.
۴- غذاي ماهي بايد در داخل تشتك در استخر گذاشته شود و تأكيد مي شود كه در نقاط معين از استخر قرار گيرد. براي اين منظور در هر هكتار از استخر-10 8 تشتك به فاصله 30 متراز يكديگر كافي است.
۵- نقاطي كه غذا در آن قرار ميگرد بايد عاري از لجن بوده و در عمق 0/6-1 متري آب باشد. موقعيت اين نقاط بايد طوري انتخاب شود كه ماهيان ضعيف‌ترنيز، بتوانند به غذا دسترسي يابند.
۶- در پرورش توأم كپور ماهيان، به علت استفاده مقداري از غذاي ماهي كپور توسط آمور و در نتيجه عدم رفع نيازهاي تغذيه اي ماهي كپور، بايد مقدار علوفه مورد نياز ماهي آمور طبق جدول 27 محاسبه و 2 ساعت زودتر از ماهي كپور در دو نوبت در استخرريخته شود تا ماهيان آمود سير شده و از غذاي ماهي كپور تغذيه نكنند.
۷ـ براي جلوگيري از پخش علوفه در استخر به علت وزش باد،علوفه هاي مورد تغذيه ماهي آمور، بايد در داخل مربع هاي چوبي شناور در داخل آب ريخته شوند.اين مربع ها به ابعاد تقريبي2×2 مترو به طور ثابت در حاشيه استخر قرار ميگيرند.تعداد آنها 3-4 در هرهكتار است.
۸ـ در غذا دهي، بايد چگونگي هضم غذا را نيز بررسي كرد،براي اين كار با فشار دادن مخرج ماهي و خروج مدفوع، مقداري از آن را مورد بررسي و اگر امكان داشته باشد مورد آناليز قرار مي دهيم. به طور كلي بخشي از مدفوع ٣٧ كه مربوط به تغذيه از غذاي طبيعي استخر است به رنگ تيره و بخش مربوط به غذاي دستي به رنگ خاكستري است.
از روي ميزان آنها، ميتوان به مقدار تغذيه ماهي از غذاي طبيعي يا غذاي دستي پی برد ( اين روش يك روش تجربي ميباشد و براي پی بردن به چگونگي هضم و جذب بايد مدفوع در آزمايشگاه آناليز شود).
۹ـ تاثير جيره هاي آغازين خشك بررشد به تركيب موادغذايي، تناسب و اندازه پلت وقطر گرانول ها به اندازه ماهي وابسته است. رژيم غذايي وزمان غذادهی وخوراک‌های مصنوعی درپرورش لارو اهميت زيادي دارند.
نتیجه گیری
صنعت پرورش ماهيان گرمابي از حرفه هاي پردرآمد و تقريبا زود بازده است كه ضمن تامين پروتئين مورد نياز جامعه و استفاده بهينه از منابع طبيعي بخصوص آب و خاک موجب اشتغال زايي در منطقه مي گردد. از طرف ديگر بدليل پايين بودن مصرف سرانه گوشت ماهي در كشور از استانداردهاي جهاني و اهميت مصرف گوشت ماهي در افزايش سلامت تغذيه اي جامعه، ضرورت توجه به پرورش ماهي و توليد پروتئين سفيد بيش از پيش احساس مي شود لذا جهت رونق این صنعت و شیلات بایستی همیشه با دقت امور و نحوه غذادهی ماهیان پرورشی مورد رصد قرار گیرد تا ضمن تهیه بهترین خوراک ماهی کپور پرورشی سرمایه و وقت نیز اتلاف نگردد.
