خصوصیات آب در استخرهای پرورش ماهیان اهمیت بسیاری دارند، زیرا آب به عنوان محیط زندگی اصلی ماهیان، نقش حیاتی در سلامت، رشد و عملکرد آنها دارد. این خصوصیات شامل عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی است که در زیر به اهمیت هر یک اشاره می‌کنیم.
خصوصیات شیمیایی آب
در ابتدا توجه شما را به لیستی از خصوصیات مهم شیمیایی آب به عنوان مهم ترین پارامتر کیفیت آب استخر ماهیان پرورشی جلب می نمایم.
اکسیژن
از آنجا كه ماهي براي تنفس از اكسيژن محلول در آب استفاده مي نمايد مي بايست همواره مورد بررسي قرار گيرد ، منابع توليد اكسيژن در استخر به دو دسته اند :
عوامل بیو لوژیک یا زیستی : شامل جلبك ها و گياهان آلي غوطه ور
انتشار مکانیکی : شامل انتشار طبيعي (وزش باد )، حركت پرندگان مانند اردكها و انتشار مصنوعي كه توسط دستگاههاي هواده هيدوليكي ( پخش آب در هوا) و پنوماتيكي پخش هوا در آب انجام مي شود
توليد كنندگان عمده اكسيژن زي شناوران گياهي هستند كه درطول روز توليد كننده به وسيله عمل فتو سنتز و در شب مصرف كننده اكسيژن خواهند بود. در هواي ابري توليد اكسيژن توسط زي شناوران متوقف و منحصرأ توسط پديده انتشار ، اكسيژن به آب وارد مي شود .گياهان آلي به دليل رقابت بر سر مواد غذايي با زي شناوران به عنوان انگل محسوب شده و با وجود توليد اكسيژن بايد با آنها مبارزه شود .
تأثیر عوامل دیگر در میزان اکسیژن
- درفشار جوي كمتر ارتفاعا ت اكسيژن محلول آب كمتر خواهد بود.
- اختالف فشار مانند وزش طوفان باعث كاهش اكسيژن خواهد شد
- هر چه دماي آب بالاتر باشد حالليت اكسيژن كاهش مي يابد
- شور ی یا غلظت املاح هر چه شوري بيشتر باشد اكسيژن كمتر خواهد بود.
- منبع تأمين آب به طور مثال آب چاه،چشمه وقنات ميزان اكسيژن كمتري نسبت به آب رودخانه دارد
- شرجی بودن هوا باعث كاهش اكسيژن محلول در آب خواهد شد.
اسیدیته آب(PH)
خاصيت اسيدي يا قليايي آب را اسيديته مي گويند كه با اعداد بين 0 تا 14 نشان مي دهند اعداد بين 0 تا7 نشان دهنده محيط اسيد ي عدد 7 نشان دهنده حالت خنثي بودن و اعداد بين 7 تا 14 نشان دهنده قليايي بودن است.
PHمناسب براي پرورش ماهيان گرمابي حالت خنثي تا كمي قليايي بين 7 تا هشت و نیم می باشند كه در صورت عدم مطابقت با آن بايد اقدام به اصلاح آب نمود . دامنه كشنده PH بيش از 11 و كمتر از4 2 مقدار PH افزايش مي يابد و در هنگام صبح به دليل افزايش CO 2 است .
در روز به دليل كاهش CO توليد اسيد ميزان PH كاهش خواهد يافت كه مرگ و مير ماهي ها علاوه بر كمبود اكسيژن به دليل كاهش PH نيزمي باشد.
آهكي كه در زمان آماده سازي استخراستفاده مي شود در زمان فتوسنتز بالا و كاهش2CO محيط استخرشكسته شده و ميزان PH را متعادل مي نمايد .
اندازه گيري PH به وسيله دستگاههاي ديجيتال (روش الكترومتريك) و كاغذ رنگ سنجي (روش كالرمتريك) انجام می شود هرگاه نياز به اندازه گيري بسيار دقيق PH باشد از روش الكترمتريك استفاده می شود
كودهاي شيميايي مورد استفاده در پرورش ماهي داراي اسيديته هاي مختلف است لذا مي بايست در زمان استفاده از آنها اين مورد مد نظر قرار گيرد. براي كاهش PH از گچ يا سولفات آمونيم و يا نيترات آمونيم و نيز تعويض آب استخر استفاده مي شود و نيز براي باال بردن PH به آب آهك اضافه می كنند.
شوری
در واقع ميزان املاح محلول در آب مي باشد كه با عنوان EC ( هدايت الكتريكي ) بيان مي شود واحد EC را معمولا ميكروموس برسانتي متر مكعب بيان مي كند .
EC حدود 2000 ميكرو موس بر سانتي متر مكعب براي پرورش كپور ماهيان مناسب است . ميزان شوري در حد 1 تا 2 گرم در ليتر براي پرورش ماهي ايده ال خواهد بود. برای تخمين ميزان املاح موجود در آب (شوري آب ) ميزان EC را در عدد725 ضرب می كنند.
کلر
ميزان كلر موجود در آب نبايد بيش از يك ميلي گرم در ليتر باشد.
گاز سولفید هیدروژن (H2 S)
در اثر تخمير بي هوازي مواد آلي گوگرد دار توليد شده و بوي تخم مرغ گنديده ايجاد مي كند . اين گاز به ندرت در سطح آب يافت مي شود . اين گاز براي ماهي ها به ويژه بچه ماهيان بسيار سمي و خطرناک است و غلظت آن مي بايست همواره در استخر ها كمتر از 0.1 ميكروگرم در ليتر باشد.
حداكثر حد مجاز آن 2 ميكرو گرم در ليتر است بهترين روش كنترل آن هوا دهي مي باشد تا با تبديل آن به سولفات غير سمي خطر آن بر طرف شود . PH اسيدي در افزايش خطر مسموميت با سولفيد هيدروژن مؤثر است .
از ديگر روش های كاهش سولفيد هيدروژن گاززدايی است به اين صورت كه به وسيله طناب كشي يا سنگ كشي كف استخر گاز زدايي شود اما اين كار بايستي مرحله به مرحله و در قسمت های تعيين شده از استخر به صورت جداگانه و طي چند روز انجام شود، زيرا با آزاد شدن گازها به طور همزمان در طي يك روز احتمال بروز مسموميت و خفگي در اثر كمبود اكسيژن وجود خواهد داشت . از ديگر دلایل ايجاد گاز سولفيد هيدروژن و گازمتان افزودن زياد ازحد كودهاي دامی جامد می باشد .
گاز آمونیاک ( NH4 )
تنظيم ميزان گاز آمونياک با كنترل تراكم ماهي درون استخر امكان پذير است . منابع توليد آمونياک عبارتند از تجزيه بي هوازي مواد آلي ازت دار كف استخر، فاضلابهای شهري و صنعتي و دفع توسط ماهيان 63.4 درصد آبششي و36.6درصد از طريق مدفوع ماهي است .
در صورت كاهش PH احتمال دفع آمونياک سمي از بدن ماهي بيشتر خواهد شد . پودر سنگ زئوليت به ميزان 50 كيلوگرم درماه مي تواند آمونياک را از آب استخر جذب نموده و ته نشين نمايد و در هنگام خشك كردن و لجن تراشي استخر آنرا به همراه ديگر مواد از آب خارج نمود.
گاز متان
با بوي مرداب قابل شناسايی است كه در اثر تجزيه مواد آلي به صورت بي هوازی ايجاد می شود. برای مقابله با آن اقدام به طناب كشی مي نمايند .
خصوصیات فیزیکی آب
دما
ماهی‌ها جزء موجودات خونسرد‌اند. به اين معني كه براي متعادل ساختن دماي بدن خود با محيط اطراف نيازي به صرف انرژي ندارند. خونسرد بودن ماهي دليلي بر بی تأثير بودن دما برفعاليتهای ماهي نيست در واقع دما يكي از مؤثرترين عوامل مؤثر در رشد ماهي است.
بر اساس قانون وانت هوف با افزايش هر ده درجه دما فعاليتهای ماهی دو برابرخواهد شد اما اين تغيرات محدوده خاصي دارد به اين صورت كه كاهش دما كمتر از 8 درجه و بيشتر از 34 درجه فعاليتهای ماهی را كند و يا حتي متوقف می كند .
دماي مناسب براي رشد كپور ماهيان 24 تا 28 درجه سانتي گراد مي باشد . دماي كمتر از 13 درجه موجب افزايش احتمال آلودگی ماهی ها به بيماری خواهد شد . دماي بالاتر از 34 درجه احتمال كمبود اكسيژن و خفگي ماهي ها را به همراه خواهد داشت .
دماي بين 22 تا27 درجه بهترين دما براي كود دهي استخرهای پرورش ماهی است . در دماي كمتر از 4 درجه سانتي گراد ماهيان گرمابی عملا به خواب رفته و كليه فعاليتهای آنها متوقف خواهد شد . هرچه طول دوره گرما بيشتر باشد می‌توان انتظار توليد ماهی بيشتري را داشت .
شفافیت آب
شفافيت يا كدورت آب استخر بستگی به وجود يا عدم وجود موجودات ريز درون آب داردكه با توجه به رنگ آب مي توان به نوع آنها پی برد .
جهت اندازه گيري ميزان شفافيت آب از وسيله اي به نام سشي ديسك استفاده مي شود كه از يك ميله مدرج و يك صفحه مدور تشكيل شده است. بهترين زمان تعيين شفافيت آب زماني است كه نور كامل و بر روي آب استخر سايه وجود نداشته باشد.
رنگ آب
رنگ آب نشانگر نوع موجودات زنده يا غير زنده درآب است . تعيين نوع رنگ مناسب استخر پرورش ماهي امري كامأل تجربي است اما به عقيده اكثر پرورش دهنده گان رنگ سبز متمايل به زرد بهترين رنگ آب استخرها مي باشد .
نتیجه گیری
در این مقاله، به بررسی اهمیت بی‌نظیر خصوصیات آب در پرورش ماهیان پرداختیم. خصوصیاتی مانند دما، pH، اکسیژن محلول، مواد آلی و معدنی، و عوامل بیولوژیکی تأثیر زیادی بر سلامت و رشد ماهیان دارند.
با توجه به این مطالب، روش‌های کنترل و تنظیم دقیق خصوصیات آب در استخرهای پرورشی بسیار حیاتی است. از این رو، استفاده از فناوری‌های پیشرفته برای نظارت بهینه بر این پارامترها و اعمال تغییرات لازم برای حفظ شرایط ایده‌آل آب، امری ضروری است.
در نتیجه، ارتقاء دانش در زمینه خصوصیات آب و اعمال بهترین روش‌های مدیریتی و پرورشی می‌تواند به بهبود سلامت و عملکرد ماهیان و در نتیجه به افزایش سوددهی و پایداری کسب‌وکارهای پرورش ماهی کمک کند.
