تغذیه ماهیان گرمابی یکی از شرايط اساسي براي پيشگيری از بسياري از بيماری‌هاست، زیرا تغذيه با خوراکی که داراي ارزش غذايي كامل است ،به طوري كه غنی از ويتامين ها و ميكروالمان ها باشند بسیار پر اهمیت است.
در دهه‌های اخیر، پرورش ماهیان گرمابی به عنوان یک صنعت رو به رشد در سراسر جهان شناخته شده است. این نوع پرورش ماهیان، از جمله ماهیان قزل آلا، تیلاپیا، کپور و بسیاری دیگر، به دلیل رشد سریع، بازدهی اقتصادی بالا و قابلیت تطبیق با شرایط آب و هوای مختلف، جذابیت بسیاری را برای کشاورزان و تولیدکنندگان دارد.
اما مدیریت تغذیه ماهیان گرمابی از جمله عوامل اساسی در موفقیت و بهره‌وری این صنعت است. تغذیه مناسب و تعادل‌درست می‌تواند عوامل مؤثری را در رشد سالم، بهبود سیستم ایمنی و کاهش خطر بیماری‌ها در ماهیان گرمابی به ارمغان آورد. همچنین، مدیریت صحیح تغذیه می‌تواند بهبود فرآیندهای تولید و تولید مثل ماهیان را تسهیل نموده و هزینه‌های عملیاتی را کاهش دهد.
در این مطلب، به بررسی و بحث در مورد عوامل کلیدی در تغذیه ماهیان گرمابی پرداخته خواهد شد.
دما و تغذیه ماهی گرمابی
ماهیان گرمابی که معروف‌ترین آنها کپور معمولی است هر کدام احتیاجاتی به توجه به درجه حرارات آب دارند. کپور معمولی زمانی که دمای آب بالای 18 تا 20 درجه سانتیگراد باشد تغذیه فعالی دارد.
اگرچه کپور معمولی دمای بالای آب (حدود 28 تا 30 درجه سانتیگراد) را تحمل می کند، اما دمای مطلوب رشد بین 20 تا 25 درجه سانتیگراد است. در دوره هایی که دمای آب کمتر از 15-16 درجه سانتیگراد است، تغذیه ماهی کپور معمولی کمتر و کمتر می شود.
اگر دمای آب به زیر 8 درجه سانتیگراد برسد، عملاً تغذیه متوقف می شود. هنگامی که دمای آب کمتر از 5 درجه سانتی گراد است، کپور به صورت گروهی در گل و لای آبهای عمیق تر به خواب زمستانی می رود.
و در دوره ای که دمای آب بیش از 18 تا 20 درجه سانتیگراد است به آب و هوای فصلی تولید ماهی کپور بستگی دارد. بنابراین، کل دوره ناخالص واقعی مورد نیاز برای تولید 1 تا 3 کیلوگرم ماهی ممکن است بین 1 تا 3 سال متغیر باشد، در حالی که دوره رشد خالص برای همان اندازه ماهی بیش از 0.8-1.3 سال نخواهد بود.
اختصاصات تغذیه ای
کپور معمولی یک ماهی همه چیزخوار است که طیفی از غذاهای طبیعی مختلف، از جمله سخت پوستان پلانکتون، حشرات (شامل لارو و شفیره آنها)، قسمت های حساس و دانه های گیاهان آبی، و همچنین تخم و لارو ماهی و همچنین کوچکتر را مصرف می کند.
توجه به این نکته مهم است که کپور معمولی یک تغذیه کننده انعطاف پذیر و فرصت طلب است، می تواند با توجه به در دسترس بودن غذا از رژیم های ترجیحی به رژیم های جایگزین تبدیل شود .
تا پایان رشد لاروی، کیسه زرده بیشتر مصرف می شود و دهان و دستگاه گوارش ماهی جوان آماده تغذیه از محیط می شود. غذای طبیعی لاروها در اولین تغذیه (4.8-6.2 میلی متر) باید کوچک باشد، ، زیرا این اندازه غذایی است که ماهی جوان می تواند به راحتی آن را ببلعد. بعداً، با رشد لاروهای در حال رشد، اندازه غذای طبیعی نیز افزایش خواهد یافت.
در 15 تا 40 روز اول پس از تخم ریزی، ماهی جوان به طور انحصاری از زئوپلانکتون تغذیه می کند، اما به راحتی غذای مکمل یا متعادل شناور را نیز می خورد، مشروط بر اینکه اندازه آنها به اندازه کافی کوچک باشد تا ببلعند.
فرمول غذایی کپور ماهیان(گرمابی)
فرمول رژیم غذایی ترکیبی متعادل از مواد تشکیل دهنده را فراهم می کند که از تمام عملکردهای بیولوژیکی مانند نگهداری، رشد، تولیدمثل و سلامت با هزینه قابل قبول پشتیبانی می کند (چیبا، 2009).
ملاحظات کلی بیشتر (ویژگی های فیزیکی مناسب، خوش طعم بودن، اجتناب از عوامل ضد تغذیه، برآورده کردن نیازهای تغذیه ای، و غیره) باید در هنگام فرموله کردن خوراک به عنوان اصول تغذیه ماهیان گرمابی نظر گرفته شود.
فرمول های خوراک برای خوراک پلت شده خشک به طور گسترده به عنوان فرمولاسیون ثابت، فرمولاسیون کم هزینه یا ترکیبی از این دو توسعه یافته اند
فرمولاسیون ثابت در مدیریت تغذیه
فرمولاسیونی از مواد تشکیل دهنده بدون در نظر گرفتن قیمت آنها است.
فرمولاسیون کم هزینه
خوراک های فرموله شده کم هزینه نیز در جایی که خوراک ها از مواد مختلفی تولید می شوند که در مجموع حداقل نیازهای غذایی را برآورده می کنند بسیار محبوب هستند.
قبلتر نیز در مورد توصیه های مهم در مورد تغذیه کپور ماهیان و بهترین تغذیه برای آنها با شما مطالبی به اشتراک گذاشته ایم.
تغذیه مناسب ماهیان گرمابی
دستور العمل های متعددی وجود دارد که می توان آنها را در طول فرمولاسیون خوراک برای کپور معمولی پرورش یافته در استخرها، مخازن یا قفس دنبال کرد. در مواردی که از خوراک‌های مرکب مزرعه استفاده می‌شود، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز به راحتی با افزودن پیش مخلوط‌ها گنجانده می‌شوند .
اگر در دسترس بودن یا قیمت مواد تشکیل دهنده خوراک های فرموله شده اجازه استفاده از خوراک های مزرعه ای را نمی دهد، استفاده از خوراک های تجاری ممکن است گزینه ای امکان پذیر باشد.
فرآوری خوراک دارای دو روش اصلی گندله سازی و اکستروژن است که هر دو در تولید خوراک ماهی گرمابی کاربرد دارند. اکستروژن کیفیت خوراک بسیار بهتری را در مقایسه با گندله سازی ایجاد می کند.
اگرچه تولید خوراک اکسترود شده گران‌تر از خوراک‌های گلوله‌ای است، ویژگی‌های مانند شناورسازی و پایداری در آب بهترین مزایایی است که گسترش این فناوری را توجیه می‌کند.
با توجه به اختصاصات تغذيه كپور ماهيان پرورشي، فقط كپور معمولي را مي توان در روش پرورش توأم با غذاي دستي تغذيه نمود، و اگر غذاي طبيعي استخر با روش هاي مديريتي صحيح و كوددهي هاي مناسب غني گردد. به تغذيه دستي گونه هاي ديگر كپور ماهيان نيازي نخواهد بود.
روش های تغذيه در استخرهای ماهی
دريك سيستم پرورشي اعم از متراکم یا نیمه متراکم، در استخرهای بتنی یا استخرهای خاکی ،به منظور دستيابي به حداكثر رشد وبهترين كارآيي غذايي از يك جيره خاص،عواملي همچون روشهاي به كار گرفته شده در تغذيه ،ميزان غذادهي (مقادير آنزيم وحجم جيره) ،توالي غذادهي و روشهاي غذادهی از اهميت فوق العاده برخوردارند.
بچه ماهی های در حال رشد کپور معمولی با توجه به تعداد لاروهای ذخیره شده تغذیه می شوند، یعنی حدود 0.1-0.15 گرم به ازای لارو ذخیره شده در روز.
این نسبت باید به تدریج به 0.4-0.5 گرم در لارو ذخیره شده در روز، تا پایان دوره پرورش بچه ماهی افزایش یابد. اندازه ذرات خوراک نیز مهم است و باید با اندازه دهان بچه ماهی در حال رشد تنظیم شود.
در هفته اول، یک مخلوط پودر شده خوب از خوراک توصیه می شود که توزیع شود. بعداً اندازه ذرات خوراک ممکن است افزایش یابد (1-3 میلی متر).
در استخرها، دفعات توزیع خوراک برای ماهیان بند انگشتی(fingerlings) ، اهمیت زیادی دارد. در مزارع پرورش ماهی در مقیاس بزرگ، غذا یک بار در روز توزیع می شود، در حالی که ایده آل دو قسمت کوچکتر است که با غذای طبیعی جستجو شده و بین تغذیه مصرف می شود.
تغذیه ماهیان قد انگشتی
در دوره پرورش ماهیانfingerlings ، کل سهم روزانه خوراک نباید بیش از 1.5 تا 2 درصد از زیست توده ایستاده کپور معمولی باشد، زیرا این امر باعث می شود ماهی ها به جستجوی غذای طبیعی بپردازند.
از آنجایی که قیمت بچه ماهیان قد انگشتی معمولاً بالا است، استفاده از خوراک های ترکیبی با محتوای پروتئین بالاتر (20 تا 25 درصد) ارزشمند است .
ميزان غذادهی
مقدار غذاي مصرفي (حجم جيره) بايد با توجه به بيوماس ماهي وميگوي در حال پرورش و مشاهدات مربوط به مقدار غذاي روزانه مصرفي محاسبه شود.
به طور معمول، پرورش دهندگان آبزيان بدون توجه به غذاي مصرفي در ماهي با ميگو وبا در نظر گرفتن بيوماس اقدام به غذا دهي ميكنند. اين امر اغلب به اسراف در غذادهي، ضايع شدن غذا واز دست رفتن كيفيت آب ودر نتيجه توليد نامناسب وضريب تبديل غذايي بالا منجر مي شود.
مشاهدات روزانه در خصوص غذاي مصرفي از طريق كنترل سيني هاي مخصوص غذاي ميگوها بسيار مهم است تا در خصوص ميزان غذاي مصرفي در روزهاي آتي اظهار نظر شود.
عوامل تاثير گذار بر غذاي مصرفي عبارتند از:
- كيفيت پايين آب
- مقادير پايين اكسيژن
- دماي بالا
- مقادير بالاي آمونياك
- مقادير بالاي متابوليتهای سمي نيتريت وسولفيد هيدروژن
- وجود ذرات غذايي با قطر بيشتريا كمتراز حد مناسب وبيماري آبزيان.
غذادهی ماهی در استخر
هنگامي كه ميزان توليد موجودات آبزي مورد مصرف ماهيان، يعني پلانكتونها در استخرهاي پرورشي كاهش مييابد، افزودن غذاي كمكي (مكمل) براي رشد و افزايش بهبود رشد گونههاي مختلف ماهي ضروري است.
به طور طبيعي پودر كنجاله بادام زميني و سبوس برنج را به نسبت 1 به 3 مخلوط ميكنند و بعد از خيساندن آنها به مدت كمي در آب، آنها را به صورت گلوله در آورده و مصرف مي نمايند.
در همين راستا، كنجاله ي بادام زميني، سبوس برنج، ضايعات حاصل از الك كردن در آسياب، ضايعات مرغي و ضايعات جوشيده و خردشده ی سبزي ها را نيز ميتوان به عنوان غذاي ماهی مورد استفاده قرار داد.
توالی غذادهی
تعداد دفعات غذادهی روزانه و زمان غذادهي نيز از جمله عوامل موثر در رشد آبزي و كارآيي غذادهي هستند. غذادهي متوالي از احتمال بروز حالت گرسنگي مفرط مي كاهد و زمينه را براي دستيابي به رشد يكنواخت و حداقل ضايعات غذايي فراهم مي آورد.
در مورد ماهي ،جيره روزانه به صورت متوالي 4 تا 6 نوبت در روز در اختيار ماهي ها قرار داده ميشود. باافزايش رشد ماهي، تعداد دفعات غذادهي كاهش مي يابد وبه يك يا دو نوبت در روز ميرسد.
غذادهي در ماهي ها عمدتا در طول روز، يعني بين6 صبح تا6 بعد از ظهر،صورت ميپذيرد اما در بچه ماهيها مصرف مداوم و متوالي غذا ضروري مينمايد.
حجم جيره غذايی
جيره باحجم مناسب بايد به منظور برآورده سازي نيازهاي اختصاصي مراحل مختلف رشد مصرف شود. در صورتي كه يك جيره خاص حاوي ذرات با ابعاد بالاتر يا پايينتر از حد معمول باشد، به منظور خارج نمودن چنين ذرات غذايي بايد از غربال استفاده نمود. وجود ذرات بسيار ريز يا غبار اغلب سبب چسبندگي آبششها در ماهي و ميگو ها ميگردد كه به آبششها آسيب وارد ميكند.
همچنين چسبندگي آبشش ها توسط غبار هاي موجود در جيره ،سو بستراي لازم براي رشد انواع ميكرو ارگانيسمها را فراهم مي آورد؛ اين امر آسيب بيشتري به حيوان وارد مي آورد. غذاهاي اضافي نيز موجب آلودگي آب خواهند شد.
تك تك ماهيهاي موجود در يك سيستم پرورشي بايد قادر باشند سهم خود ازجيره رادر هر نوبت غذادهي برداشت و دريافت كنند.بنابراين،تعداد ذرات غذايي در جيره روزانه بايد با حداقل تعداد آبزيان زنده موجود برابر باشد.
غذادهی (feeding)
روش معمول غذادهي در استخرهاي پرواربندي، مانند استخرهاي پرورشي است . اگرچه، با توجه به طبيعت ماهي پرورشي و عادات غذايي آن، نوع مواد مصرفی و روش غذادهی آن، نوع مواد مصرفي و روش غذادهي آنها ميتواند تا حدي با هم فرق كند.
مربوط به فصل غذادهي ماهيان گرم يا سرد آبي نوع غذاي كمكي كپور علفخوار با كپورهاي ديگر فرق دارد. به اين ماهيان در ماه اول دو مرتبه در روز و به مقدار 100 كيلوگرم در هكتار غذا داده مي شود و به مقدار غذا هر دو هفته يكبار و يا هر ماه 100 كيلوگرم در هكتار اضافه مي گردد.
نگهداری صحيح خوراك ماهی
- انبار غذا بايد خشك وخنك باشد و بخوبي تهويه شود تا دماي درون كيسههاي خوراك ماهي ثابت بماند.
- دماي بالاتر از 30 درجه سانتي گراد در انبار باعث خرابي خوراك ماهي خواهد شد.
- كيسه هاي خوراك ماهي بايد روي پالتها ي چوبي يا پلاستيكي قرار داده شوند؛ به طور ي كه كيسه ها به تعداد 8 الي 10 كيسه روي هم چيده شده باشند.
- كيسه خوراك ماهي نبايد مستقيما روي كف سيماني انبار قرار داده شوند.
- كيسه های خوراك ماهي بايد از ديواره هاي انبار حداقل 50 سانتيمتر فاصله داشته باشند
- كيسه های غذای ماهي چيده شده بر روي پالتها در رديف هاي دوتايي بايد حداقل به فاصله 1 متر از يكديگر قرار گيرند؛ به طوري كه به راحتي بتوان از آنها عبور كرد.
- محيط انبار بايد به دور از تابش خورشيد باشد
- از نفوذ رطوبت به محيط انبار بايد جلوگيري نمود.
- از چيدن كيسه هاي غذای آبزیان در جوار مواد شيميايي بودار بايد خودداري نمود.
- از نفوذ موش، پرندگان و ساير عوامل آلوده ساز به انبار بايد جلوگيري نمود
- كيسهه خوراک آبزی پاره شده بايد در اولين فرصت مورد مصرف قرار گيرند
- خوراك ماهي مورد نياز بايد به صورت ماهانه تهيه و مصرف شود واز زمان توليد حد اكثر تا 3 ماه بيشتر نبايد در انبار نگهداري نمود
- محيط انبار بايد هر 6 ماه يكبار نظافت وضد عفوني شود.
سخنی از دل مطالبی که خواندیم:
تهيه غذا يكي از مهمترين عمليات در پرورش آبزيان به شمار مي آيد وهزينه غذا به طور معمول 30 تا60 درصد كل هزينه لازم براي سيستم هاي پرورش ماهي وسخت پوستان را تشكيل ميدهد.
از این رو با مشاهده آنالیز خوراک آبزیان ویژه ماهیان گرمابی می توانید با دقت و خیال راحت به مدیریت تغذیه ماهیان و کسب وکار پرورشی خود بپردازید.
استفاده از کودها و همچنین استفاده بیش از حد از خوراک ممکن است باعث کاهش کیفیت آب استخر شود. در مورد پرورش ماهیان کپور در حوضچه، استفاده ترکیبی از غذای طبیعی ماهی و خوراک مکمل یا متعادل، تکنیکی است که هم محیط خوب استخر و هم تغذیه ماهی را بهبود می بخشد.
بنابراين غذاهاي مصنوعي بايد با توجه به اصول علمي فرموله شوند و فرايندهاي لازم به طور مطلوبي روي آنها صورت گيرد. همچنين غذا بايد باتوجه به نيازهاي غذايي اختصاصي هر يك از گونه هاي پرورشي وميزان تراكم در اختيار ماهي ها ويا سخت پوستان قرار گيرد.
